Opór i przystosowanie, te dwie postawy wyznaczały zachowania Polaków w PRL we wszystkich jej okresach. Dotyczyły wszystkich warstw społecznych i pokoleń. W podzielonym świecie i w warunkach uzależnienia Polski od ZSRR było miejsce zarówno na rozumną ugodę, jak i na budowanie projektów opozycyjnych, trzymających się jednak realiów i zmierzających do pobudzenia ewolucji w kierunku poszerzenia wolności. Programy radykalne były zwyczajnie nierealistyczne, nie istniała bowiem możliwość jednorazowego obalenia systemu i wybicia się na niepodległość. Pozostawało tylko żmudne budowanie zalążków niezależnego myślenia i sprzeciwu w imię obrony zasad, wartości, ale też pobudzania oporu mniej odważnych.